Η Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική που ξεκίνησε -ως είδος- κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συνεχίστηκε και τους αιώνες μετά την πτώση της, μέχρι και τον 18ο αι.
Έλληνες και ξένοι ιστορικοί συμφωνούν ότι αυτές οι μελωδίες, οι εκκλησιαστικοί ήχοι και γενικά το όλο σύστημα της βυζαντινής μουσικής, συνδέεται στενά με το αρχαίο ελληνικό μουσικό σύστημα. Παραδοσιακά, ο Πυθαγόρας αναφέρεται ως θεμελιωτής του μουσικού είδους που μετέπειτα εξελίχτηκε στη βυζαντινή μουσική. Ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τη μουσική με τα μαθηματικά και καινοτόμησε με τη μελέτη της ακουστικής. Ήταν επίσης ο πρώτος που δημιούργησε τους μουσικούς "ήχους" και απέδωσε τις αναλογίες τους με νότες. Αυτό δημιούργησε τις κλίμακες που είναι η βάση της Οκτωήχου του κέντρου δηλαδή της βυζαντινής μουσικής θεωρίας. Οι αρχές της χρονολογούνται από ορισμένους μελετητές στον 4ο αιώνα μ.Χ, λίγο μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνστα -ντινούπολη από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Η βυζαντινή μουσική που διασώζεται είναι στο σύνολό της εκκλησιαστική, με εξαίρεση κάποιους αυτοκρατορικούς ύμνους, που και αυτοί έχουν θρησκευτικά στοιχεία. Το βυζαντινό άσμα ήταν μονωδικό, σε ελεύθερο ρυθμό, και προσπάθησε συχνά να απεικονίσει μελωδικά την έννοια των λέξεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ελληνική. Μέρος της βυζαντινής μουσικής, αν και χρονικά μεταγενέστερο μπορεί να θεωρηθεί το δημοτικό τραγούδι, αν και διαφέρει από την εκκλησιαστική μουσική στο ότι έχει σταθερό μέτρο, ώστε να εξυπηρετείται και ο χορευτικός σκοπός. Η πρώτη φορά που διδάχτηκε (ευρέως) η δυτική μουσική στον Ελληνικό χώρο, ήταν με την έλευση του Όθωνα. Μέχρι τότε η μουσική που εκτελείτο, ακουγόταν καταγραφόταν και διδασκόταν (εμπειρικά ή/και σε μουσικοδιδασκαλεία) ήταν η βυζαντινή. |
Σχεδιάγραμμα με τις μαθηματικές σχέσεις που προκύπτουν στο μονόχορδο : στα 3:4 διάστημα τετάρτης , στα 2:3 διάστημα πέμπτης , και στα 2:1 διάστημα ογδόης. |
Η Βυζαντινή Μουσική έχει ξεχωριστό σύστημα γραφής, ανάγνωσης,απαγγελίας, μελωδίας και ορθογραφίας
Φθόγγοι και κλίμακες
Οι φθόγγοι ή τόνοι στη βυζαντινή μουσική διακρίνονται σε επτά και ονομάζονται: πΑ, Βου, Γα, Δι, κΕ, Ζω και νΗ. Αυτοί οι τόνοι εκφωνούνται κατέχοντας ο καθένας μία βαθμίδα. Ανεβαίνοντας από την πρώτη βαθμίδα έως την έβδομη (άνοδος ή επίτασις ή οξύτης) και κατεβαίνοντας από την έβδομη μέχρι την πρώτη(κάθοδος ή άνεσις ή βαρύτης) σχηματίζουμε μία κλίμακα.
Η Βυζαντινή μουσική μεταχειρίζεται τρεις τέτοιες κλίμακες από τις οποίες η πρώτη ως κατώτατη ονομάζεται Υπάτη ή Βαρεία δια πασών, η δεύτερη Μέση δια πασών και η τρίτη ως ανώτατη Νήτη ή Οξεία δια πασών.
Η Βυζαντινή μουσική μεταχειρίζεται τρεις τέτοιες κλίμακες από τις οποίες η πρώτη ως κατώτατη ονομάζεται Υπάτη ή Βαρεία δια πασών, η δεύτερη Μέση δια πασών και η τρίτη ως ανώτατη Νήτη ή Οξεία δια πασών.
Μουσική κλίμακα με βάση και κορυφή τον φθόγγο Νη.
Μουσικοί χαρακτήρες
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι ο κάθε χαρακτήρας στη Βυζαντινή μουσική μας δείχνει πόσες φωνές πρέπει να ανέβουμε ή να κατέβουμε σε σχέση με τον προηγούμενο φθόγγο : αυτό είναι βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί τη βυζαντινή σημειογραφία από τη δυτικοευρωπαϊκή, αφού στη δυτικοευρωπαϊκή το ύψος του μουσικού φθόγγου δεν επηρεάζεται από τον προηγούμενό του.
Χαρακτήρες ποσότητας : μας καθορίζουν πόσο θα ανέβουμε ή θα κατέβουμε όταν ψάλλουμε.
Έχουμε συνολικά δέκα χαρακτήρες ποσότητας που τους χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες :
Έχουμε συνολικά δέκα χαρακτήρες ποσότητας που τους χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες :
- Χαρακτήρες ισότητας , σ’ αυτούς δηλαδή που μας δείχνουν ότι η φωνή θα μείνει εκεί που είναι, ούτε θα ανέβει, ούτε θα κατέβει.
- Χαρακτήρες ανάβασης , σ’ αυτούς δηλαδή που μας δείχνουν ότι η φωνή πρέπει ν’ ανέβει.
- Χαρακτήρες κατάβασης , σ’ αυτούς δηλαδή που μας δείχνουν ότι η φωνή πρέπει να κατέβει.
Ας προσπαθήσουμε να πούμε το Απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών με παραλλαγή και μέλος...
Ερωτήσεις :
|
Μαρτυρίες των φθόγγων : Μαρτυρίες είναι τα σημάδια που μαρτυρούν τους φθόγγους. Τις χρειαζόμαστε για να ξέρουμε από πού αρχίζουμε, που βρισκόμαστε και πού τελειώνουμε κάθε μουσικό κείμενο.
Άρα μπαίνουν στην αρχή, στη μέση και στο τέλος κάθε μουσικού κειμένου.
Στο πάνω μέρος της μαρτυρίας, μας δείχνει το φθόγγο που βρισκόμαστε.
Ας τις δούμε ποιες είναι :
Άρα μπαίνουν στην αρχή, στη μέση και στο τέλος κάθε μουσικού κειμένου.
Στο πάνω μέρος της μαρτυρίας, μας δείχνει το φθόγγο που βρισκόμαστε.
Ας τις δούμε ποιες είναι :
Χαρακτήρες χρόνου : είναι κάποια σημαδάκια που, είτε αυξάνουν τον χρόνο ενός φθογγοσήμου, είτε τον διαιρούν.
Αυτοί είναι :
Αυτοί είναι :
- η απλή ( . ) το φθογγόσημο που έχει απλή, ο ήχος του θα διαρκέσει για 2 χρόνους.
- η διπλή ( . . ) το φθογγόσημο που έχει διπλή, ο ήχος του θα διαρκέσει για 3 χρόνους.
- το κλάσμα ( ) ενεργεί επάνω σε ένα φθογγόσημο όπως και η απλή.
Η διατονική κλίμακα (με βάση τον φθόγγο Νη)
Είδαμε στα πρώτο μάθημα ότι κλίμακα είναι η ανάβαση και κατάβαση 8 συνεχόμενων φθόγγων.
Την κλίμακα με βάση τον φθόγγο ΝΗ, την οποία την ονομάζουμε φυσική ή διατονική κλίμακα με βάση τον Νη.
Είδαμε στα πρώτο μάθημα ότι κλίμακα είναι η ανάβαση και κατάβαση 8 συνεχόμενων φθόγγων.
Την κλίμακα με βάση τον φθόγγο ΝΗ, την οποία την ονομάζουμε φυσική ή διατονική κλίμακα με βάση τον Νη.
Η κλίμακα αποτελείται από 2 τετράχορδα :
Το διάστημα μεταξύ 2 συνεχόμενων φθόγγων λέγεται τόνος . Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, η Κλίμακα χωρίζεται σε 72 ίσα τμήματα, που λέγονται μόρια. Έτσι έχουμε:
Η απόσταση Γα – Δι που ενώνει τα 2 τετράχορδα μεταξύ τους είναι 12 μορίων και λέγεται διαζευκτικός τόνος . |
Τμήμα Βυζαντινού Ευαγγελίου του 7ου αι. (φυλάσσεται στη Βρετανική βιβλιοθήκη)
|